Бұл постты жариялау идеясы 16.08.2023ж. экология және табиғатты пайдалану министрі З.Б. Сүлейменова БҚО тұрғындарымен кездесуден кейін пайда болды. Шынымды айтсам, біз бұл кездесуді күттік және министр ақбөкендер мен фермерлер, облыс халқы арасындағы қазіргі кездегі өзекті проблеманы шешу бойынша нақты түсініктемелер мен жауаптар береді деп үміттендік. Орал халқының шамадан тыс көбеюіне байланысты аймақтағы ақбөкендер өте қиын жағдайға тап болды. Көптеген шаруа қожалықтары, жергілікті мал шаруашылығы аудандарының тұрғындары (Бөкей ордасы, Жәнібек, Жаңақала, Казталов, Ақжайық) қирау алдында тұр. Ақбөкендердің үлкен табындары жайылымдарды, шабындық алқаптарды және шаруалардың егістік алқаптарын іс жүзінде жойды. Ұйымдасқан шаруа қожалықтары мен жеке шаруа қожалықтарының иелері өздерінің өмір сүруінің негізгі көзі – мал шаруашылығынан айырылуы мүмкін.

Алайда, 2 сағаттан астам кездесу көрсетілгенмен, біздің үміттеріміз орындалмады. Сұрақтар мен жауаптар түріндегі кездесу форматының өзі сәтті болмады, өйткені спикерлер сөз сөйлеудің уақыт шеңберін шектеуге байланысты мәселенің мәні мен шешімін шенеуніктерге толық баяндауға және жеткізуге мүмкіндік болмады.

Орал өңіріндегі ақбөкендер мәселесі кенеттен және бүгін пайда болған жоқ. Біз бәріміз білеміз соңғы жылдары популяцияның күрт өсуі байқалады, бұл бір жағынан қуантады, бірақ екінші жағынан жабайы фауна өкілдері мен ауылшаруашылық жануарлары арасындағы жем-шөп пен су ресурстары үшін бәсекелестік проблемасын тудырды.

Жергілікті қоғамдастық, тәжірибелі практик – мамандар, бейінді ұйымдардың өкілдері мен ғалымдар атынан екі жыл бойы бұрынғы Министрмен және оның командасымен туындаған проблеманы талқылады, шамамен бір жыл бұрын министрлікке қазіргі министрдің командасының қатысуымен әзірленген “Орал ақбөкендер популяциясын реттеу жөніндегі тұжырымдаманы” ұсынды, сондай-ақ “сақтау стратегиясын” әзірлеуге қатысты ақбөкен және оның Қазақстандағы популяциясын басқару ” онлайн форматта және шетелдік сарапшылармен бетпе-бет кездесуде.

Осыған қарамастан, министр З. Б. Сүлейменовамен сұхбатында министрдің жағдайды толық меңгермегенін және ақбөкендермен мәселені оны шешу жолдары бойынша жағдайға толық үңілмегенін көрсетті.

Әлеуметтік желілердің кеңістігінде ҚР Үкіметінің “ақбөкендердің популяциясын басқару жөніндегі шаралар туралы” қаулысының жобасы бар, оның 2-тармағында: “… биологиялық негіздемеге сәйкес ақбөкендерді алып қою тәсілдері мен жалпы рұқсат етілген лимиті бойынша 2023 жылғы 15 қыркүйек пен 15 қараша аралығында мекендеу ортасындағы ақбөкендердің санын басқару жөнінде шаралар қабылдау қажеттілігі туралы”. Уақыт тоқтаусыз өтіп жатыр, бір ай қалды.

Министрге жергілікті сарапшылар, облыстық мәслихат депутаттары, ҒӨБ мүшелері – ақбөкендерді сумен қамтамасыз ету арқылы бұрынғы мекендеу ортасына қайтару, Орал ақбөкендер популяциясының белгілі бір үлесін кәсіптік алып қою жөніндегі дайындық іс-шараларының іске асырылу барысы жауапсыз қалды, бұл бейінді министрліктің дайын .стігін көрсетеді.

Егер туындаған мәселелер шешілмесе, ең жақсы жағдайда келесі жылы ақбөкендердің саны 3 миллион адамға жақындайды, бұл мәселені одан сайынубықтырады.

Қыс келе жатыр, ҚОЯН ЖЫЛЫ.Қазақтарда белгі бар: қоян жылы қыс қатал және қарлы болады. Қоян жылы барлық ұрпақтардың жадында Экономикалық қызмет үшін қолайсыз мазасыздық пен мазасыздық жылы ретінде еске алынады.

Егер біз туындаған мәселені шұғыл түрде шешпесек, яғни диалектика заңы арқылы жабайы табиғат популяциясының өзін-өзі реттеуінің қайғылы нұсқасы: “сандық өзгерістердің сапалық өзгерістерге өту Заңы”. Бұл заңды іске асырудың мәні ақбөкендердің жаппай қырылуына әкелетін түрлі аурулардың пайда болуы мен таралуына байланысты (әрине, Аллаһқа жол бермеңіз). Біз бұны 2010-2011 жылдары БҚО, 2015 жылы Қостанай облысында кездестірдік.

Ақбөкендердің санын шектейтін ықтимал фактор әртүрлі патологиялардың өршуі болуы мүмкін. Аурулар халықтың едәуір бөлігін құртуы мүмкін. Ақбөкендер санының динамикасын талдауда 1980 жылдан бастап 3,6 жылда бір рет жиілікпен жануарлардың жаппай қырылуының 11 жағдайы атап өтілді. Орташа алғанда, бүкіл халықтың 34% – ы қайтыс болды. Жабайы жануарлардың жоғары тығыздығы эпизоотия ықтималдығын арттыратыны белгілі. Зерттеулер популяция санының рұқсат етілген нормадан асып кетуі қорғалатын түрдегі ауруларға да, бұл аурулардың малға, тіпті адамдарға да берілуіне әкелуі мүмкін екенін анықтады.

Қазіргі уақытта ақбөкендер санының тез өсуіне байланысты жұқпалы және паразиттік этиологияның әртүрлі ауруларының пайда болуы мен таралуының ветеринарлық қаупі артып келеді. Бұл процесс шиеленісуі мүмкін, өйткені ақбөкендер үй және ауылшаруашылық жануарларымен тығыз байланыста, олардың арасында эпизоотиялық жағдай мүлдем қолайлы емес  (Сурет 1,2).

Біздің аймақтың бруцеллез, аусыл, паразиттік аурулар – эхинококкоз, ценуроз, қан паразиттік аурулар және жабайы жануарлардың үй жануарларымен тығыз байланысы сияқты аса қауіпті аурулар бойынша қолайсыз екенін атап өткен жөн, олардың едәуір аумақтарға қоныс аударуын ескере отырып, аурулардың таралуы қауіпті мөлшерге ие болуы мүмкін.

Мен өз лауазымымды тағы да Н.А.Некрсовтың сөзімен аяқтағым келеді: “Ескіні шығарып, жаңасы өз күймесіне отырды да, аттанды”

“БҚО ветеринарлық дәрігерлері” ҚБ төрағасы, БҚИТУ ветеринария және биотехнология ҒЗО директоры, ветеринария ғылымдарының докторы, профессор Гайса Абсатиров